Intervista e Kryetarit të Komunitetit Mysliman të Shqipërisë për BIRN.
Zoti Bruçaj, sot e gjithë bota i ka kthyer sytë nga Franca pas ngjarjes së rëndë të ndodhur në redaksinë e gazetës Charlie Hebdo, ndërkohë që Komuniteti Mysliman i Shqipërisë e dënoi përmes një deklarate sulmin terrorist. Por përtej deklaratës zyrtare, si është përjetuar kjo ngjarje prej jush dhe komunitetit të myslimanëve në Shqipëri?
Fatkeqësisht, një ngjarje e tillë do të shkaktonte një keqardhje të madhe kudo që të ndodhte. Aq më tepër kur ka ndodhur në Francë, në mes të Europës. Një ngjarje e pajustifikueshme dhe e paarsyeshme, që nuk e shpjegoj dot as në aspektin human dhe as në atë teologjik. Unë e shikoj si një akt të tmerrshëm terrorist, që na ka tronditur të gjithëve. Në momentet e para që ne mësuam situatën, kemi pasur një reagim shumë të qartë, e kemi dënuar aktin. Kushdo qofshin ata dhe çfarëdo kauze mendojnë se përfaqësojnë, nuk e kanë të drejtë. Asnjë lloj ideologjie nuk e justifikon një akt të tillë.
Ngjarje të tilla tronditëse riaktivizojnë debatin e një lufte të mundshme mes dy qytetërimeve: atij Perëndimor dhe botës islame. A e gjeni ju me vend këtë debat, se ka vërtet një konflikt fetar të tillë sot në botë? A janë radikalët islamikë pjesë e komuniteteve myslimane, sepse janë njerëz që vrasin në emër të Allahut?
Unë jam i mendimit që gjatë gjithë historisë së njerëzimit, kemi pasur konflikte dhe luftra, kemi pasur njerëz të pafajshëm që kanë vuajtur. Siç edhe ka pasur njerëz që e kanë përdorur fenë për pushtet. Dikur është përdorur feja, në Luftën e Dytë Botërore janë përdorur ideologji të tjera si nazizmi. Fatkeqësisht, kur ka paqartësi, kur mungon një ekuilibër në shoqëri mbi mënyrën se si njerëzit e jetojnë jetën e tyre, gjithmonë ka trazira. Unë nuk shoh sot një konflikt mes dy qytetërimeve, sepse shoqëritë japin e marrin me njëra-tjetrën dhe ne e dimë shumë mirë që civilizimi Islam ka kontribuar në botën Perëndimore. E kundërta gjithashtu është fakt, civilizimi i Perëndimit kontribuon në civilizimin mysliman. Unë nuk e shikoj si një përplasje këtë që po ndodh, unë e shikoj si një luftë të nisur nga disa njerëz që po shfaqin një ideologji krejt të re, që nuk bazohet tek burimet e Islamit dhe nuk mund të gjejë justifikime fetare. Por fatkeqësia dhe e vërteta është që në gjithë këto trazira dhe ngjarje të rënda, janë sërish myslimanët ata që po vuajnë më shumë. Janë sërish myslimanët ata që po vriten në Siri, Irak, Afganistan apo në Nigeri. Feja Islame është ajo që po goditet, sa i përket imazhit të saj dhe ne jemi shumë të shqetësuar. Myslimanët e sinqertë, ata që besojnë tek Kurani e dinë shumë mirë që Zoti në Kuran thotë që: “ai që i merr jetën padrejtësisht një personi është sikur ka vrarë gjithë njerëzimin”. Nuk mund të ketë justifikime fetare dhe nuk e di se çfarë ideologjie kanë mbrapa tyre. Ende nuk arrij ta kuptoj se si këta njerëz arrijnë të manipulojnë të rinj, t’i tërheqin në hapësirat e tyre, por unë e shikoj si sëmundje, si një parazit ose s’i një kancer që shoqëria e sotme e ka dhe unë besoj që kanceri i sotëm është ISIS. Ndaj duhet të luftohet për ta hequr nga sistemi se po dëmton njerëzimin, por dëmton të shenjtën dhe parimet bazë të Islamit.
Një metastazë të këtij kanceri global ne e kemi sot edhe në Shqipëri. E kam fjalën tek ata 100 a më shumë myslimanë, të cilët u janë bashkuar organizatave si Al-Nusra apo ISIS në luftën e Sirisë. Ju si Komunitet keni qenë mjaft të prerë në qëndrimet kundër përfshirjes së tyre në këtë luftë. Por ç’duhet bërë më tej me këta persona? A e rrezikon ky radikalizëm traditën e bashkëjetesës fetare në Shqipëri?
Nëse ka një ideologji jo të shëndoshë, që nuk promovon vlerat humane dhe bashkëjetesën por dhunën, gjithmonë ka hapësira për probleme. Por unë besoj se rasti i Shqipërisë dhe i vendeve të tjera të Ballkanit është pak më ndryshe. Në Shqipëri ka pasur fatkeqësisht njerëz, të cilët që në orët e para u janë bashkangjitur luftërave në Siri. Ndoshta, një pjesë e tyre mund të kenë pasur fillimisht mendime thjesht humanitare. Një pjesë e tyre janë habitur se ku e kanë gjetur veten dhe unë besoj se shumica ka pasur dëshirën të kthehet, edhe pse një pjesë nuk ia kanë arritur. Po ka edhe nga ata individë që kanë pasur probleme në këtë shoqëri, në aspektin e konceptimit të gjërave, në aspektin kulturor apo ekonomik dhe ndoshta nuk e kanë kuptuar siç duhet fenë. Kanë pasur pra një qasje sipërfaqësore dhe kanë qenë lehtësisht të manipulueshëm nga këto ideologji ekstremiste që veprojnë në emër të fesë. Ndaj unë besoj se duhet më shumë sensibilizim, edhe nga komuniteti i myslimanëve, edhe nga shoqëria civile apo shteti për të identifikuar shkaqet që çuan ata pak njerëz atje. Ndaj është e nevojshme që të bëhet një lloj strategjie për t’iu gjendur këtyre njerëzve dhe për t’i ndihmuar që të riintegrohen në shoqëri. Dhe probleme të tilla t’u jepet mundësia që të eliminohen, pa u zgjeruar shumë. Pra, duhet një strategji më e qartë e institucioneve shtetërore dhe e shoqërisë civile për të eliminuar fenomene të tilla.
Por a po bëni ju diçka konkrete në këtë drejtim? A ka tentuar Komuniteti Mysliman për t’ua afruar këtyre njerëzve dhe për të komunikuar me ta, për të identifikuar problemet apo për t’i nxjerrë nga bota e izoluar ku përgjithësisht jetojnë?
Është shumë e vështirë për të identifikuar problemet e qarta, por unë besoj se gjithmonë, në etapa të ndryshme të njerëzimit është shumë e vështirë që të gjithë njerëzit të jetojnë nën ombrellën e disa standardeve. Diversiteti është normalitet për historinë; ke njerëz që janë të kënaqur me demokracinë, ka edhe të pakënaqur. Siç kishte njerëz që ishin të kënaqur me komunizmin, e të tjerë e kundërshtonin atë. Njerëzit kanë bindjet e tyre dhe në këtë aspekt, edhe bindjet fetare mund të ndryshojnë. Megjithatë, asnjë individ nuk e ka të drejtë të dalë në kundërshtim me ligjin apo Kushtetutën dhe ne këtu duhet t’i themi ndal kushdo qoftë ai.
I rikthehemi edhe njëherë çështjes së arrestimeve të imamëve ilegalë dhe përtej punës që bëjnë organet e rendit, kishte disa çështje të hapura edhe për Komunitetin Mysliman. Si paraqitet sot çështja e xhamive ilegale apo e shkollave të palicensuara, ku fëmijët indoktrinohen me këto ideologji ekstremiste?
Ndonjëherë ne keqinterpretojmë edhe terminologjinë Islame. Nuk do të thotë që kjo ndarje që u bëjmë ne rrymave të ndryshme, jo hanefi, jo selefi, të përcaktojë gjithë komunitetin. Pra, jo të gjithë selefitë janë problematikë. Thelbi është që të kemi disa standarde në shoqëri. Shkollimi është i përcaktuar me ligj. Në qoftë se ekziston një informalitet, siç edhe ka ekzistuar, është edhe fazë e tranzicionit që ka pasur Shqipëria pas demokracisë. Nëse bëhet një shkollë informale, nuk është faji i shoqërisë civile apo i komunitetit. Ne jemi qartazi për kontrollimin e gjërave nga institucionet përkatëse. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për xhamitë, që mund të ndërtohen për qëllime të mira, por më pas predikojnë këtë lloj ideologjie. Fatkeqësisht, problemet apo trazirat po ndodhin në vende me mazhorancë myslimane, por kjo nuk mund t’i lidhë ato drejtpërdrejt me religjionin. Unë jam plotësisht i bindur që nëse njerëzit do ta njihnin më mirë fenë, nuk do të kishim probleme të tilla, pasi një pjesë e këtyre njerëzve nuk e jetojnë mirë fenë. Ajo ç’ka duhet të bëjmë ne, është ta pastrojmë Islamin nga kulturat e vendeve të caktuara, nga ndikimet negative dhe njerëzit të lexojmë mirë thelbin e profecisë kur’anore. Ne si Komunitet zyrtar kemi hedhur disa hapa, të paktën për centralizimin e ndërtimit të xhamive. Po bëjnë trajnimin e imamëve me tematikat sociale të njerëzve dhe këto trajnime po bëhen të vazhdueshme, me qëllim edukimin e shëndoshë të brezave të ardhshëm. Të gjitha komunitetet fetare, si edhe ai Mysliman kanë një ndikim pozitiv në shoqërinë e sotme. Por ne nuk po mundemi të gjejmë rastin të shprehim se çfarë kemi bërë mirë, vetëm nga ngjarjet e ndryshme ndërkombëtare, që po na lodhin së përsërituri: Ne nuk jemi si ata! Akoma s’kemi ardhur tek faza që t’i tregojmë opinionit publik se kush jemi ne. Gjithë këto trazira që po ndodhin në botë, të parët që po i vuajnë janë myslimanët. Tani, nuk ka më rëndësi se ku jeton; një ngjarje që ndodh në Francë e vuan edhe në Shqipëri, e vuan tek shtëpia jote.
Islamofobia është një tjetër sëmundje në rritje e kohës tonë, por pyetja ime është: a përballen me islamofobi myslimanët në Shqipëri dhe sa e rrezikshme është ajo?
Ku ka njerëz, ka fobi. Ka trembje nga shumë gjëra e mbi të gjitha nga e panjohura. Nëse një individ nuk ka një mik ose një shok që është një mysliman i mirë dhe di të bëjë diferencën, patjetër që ka fobi se nuk ka komunikim. Unë deri diku nuk e keqkuptoj islamofobinë që kanë njerëzit, por unë sugjeroj që të arrijnë tek konceptet dhe të njohin mirë se çfarë është gjëja që kanë fobi. A kemi fobi disa individë të caktuar që keqpërdorin fenë apo është Islami ai që duhet të kemi frikë? Ndaj besoj që nuk është i drejtë termi islamofobi, është një rrymë e caktuar që përfaqëson një ideologji të caktuar dhe që s’ka lidhje me Islamin. Media këtu mund të ketë kontributin e vet për ta ulur apo rritur islamofobinë. Ndërsa njerëzit duhet të jenë më të kujdesshëm në frikërat apo fyerjet ndaj fesë të tjetrit, jashtë normave të etikës, sepse pastaj do të ketë probleme dhe keqinterpretime. Ekstremistët prodhohen edhe nga kjo lloj kauze dhe marrin më tepër energji prej saj, duke u ushqyer me këtë lloj kauze. Ndaj duhet një bashkëpunim më i mirë që gjithë aktorët e shoqërisë të jenë reformatorë, të jenë më të guximshëm për të thënë fjalën e tyre dhe për të dhënë shembullin e tyre pozitiv.
Megjithëse Shqipëria ka një shumicë myslimane, duket sikur myslimanët janë gjithashtu edhe popullsia më e margjinalizuar. E kam fjalën për zvarritjen e gjatë për të pasur një xhami në qendër të Tiranës, por edhe paragjykimet. A e keni ju sot shtetin dhe politikën në krahun tuaj, në këtë sfidë të re për t’i bërë ballë radikalizmit islamik?
Për të analizuar këtë gjë, nevojitet pak historik. Një pjesë e mirë e themeluesve të shtetit shqiptar kanë qenë teologë. Pra, në Shqipëri ka pasur gjithmonë një gërshetim të mirë mes dashurisë për Zotin dhe dashurisë për atdheun. Besoj që një mysliman i devotshëm është njëherazi një individ që kontribuon në zhvillimin e kombit. Ne vetë kemi pasur pak mini-hapësira gjatë 20-vjeçarit, sepse nuk mund të presim që gjithçka ta bëjë shteti, por duhet pra një vullnet më i hekurt për të ndihmuar institucionet e komuniteteve fetare që të jenë më forta për të administruar më pas problematikat që dalin. E në këtë drejtim, nuk mund të them që ka pasur një vullnet të hekurt të lidershipit politik që të ndihmojë komunitetet fetare, e këtu edhe atë më të madh në Shqipëri që është Komuniteti Mysliman. Kur kthejmë kokën mbrapa në këto dy dekada, shpeshherë i vihet faji shumicës myslimane kur thuhet se pse nuk kemi ecur më përpara e të ishim si Perëndimi. Por unë them që Komuniteti Mysliman ka luajtur gjithmonë një rol pozitiv e ndaj duhet një mbështetje më e hekurt nga ana e vullnetit politik që Komunitetet fetare t’i kenë problemet e zgjidhura. Ndaj shpresojmë që ky vit do të jetë i mbarë për të nisur ndërtimin e Xhamisë së Namazgjasë, që është vetëm një aspekt, sepse shumica e pronave të Komunitetit ende nuk janë kthyer. Pra, nuk mund të pritet që një institucion, kur nuk është vetë i shëndoshë, të bëjë shumë për të tjerët. Komuniteti mund të ketë një rol edhe më të madh pozitiv nëse ndihmohet nga shteti për të zgjidhur problemet e veta siç janë ato ekonomike.
Në Shqipëri është folur shumë për përplasjen e rrymave brenda Komunitetit, një betejë mes të moderuarve dhe radikalëve, të cilat kanë vajtur deri edhe në vrasje brenda kësaj godine. Si e shikoni këtë përplasje në ditët e sotme? A i keni ju nën kontroll gjithë rrjetin e imamëve apo Myftinive, në mënyrë që radikalizmi të mbahet larg besimtarëve?
Unë mendoj se sa më i fortë të jetë Komuniteti Mysliman i Shqipërisë, aq më efikas dhe i fortë do të ishte për të mbajtur larg ndikime apo rryma radikaliste, apo për të përcjellë mesazhin. Ne aktualisht po mundohemi që në institucionin që unë përfaqësoj, të gjithë imamët, myftinitë dhe anëtarët e stafit të japim një kontribut më të madh që imazhi i institucionit të përmirësohet në sytë e opinionit publik, por mbi të gjitha në sytë e asaj pjese të shoqërisë që përfaqëson, besimtarët. Nëse ne largohemi nga ky mision ose nuk kemi instrumentet e duhura për ta realizuar atë, do të ishte diçka jo shumë e mirë. Pra ne duam që të forcojmë institucionin, që të jemi më pas më të aftë për të kontribuar në të mirën e vendit dhe në të mirën e myslimanëve. Ne po flasim për një institucion ky kryetari i parë i tij ishte njëkohësisht edhe kryetari i Senatit në qeverinë e Ismail Bej Vlorës, një nga kontribuuesit në shtetformimin e Shqipërisë, i cili ishte H. Vehbi Dibra. Është shumë e rëndësishme që të ndahen gjërat; sepse nuk mund të përfshihet feja në gabimet njerëzore. Njerëzit bëjnë gabime, por në çatinë apo ombrellën e fesë nuk mund të atashojmë gabimet njerëzore. Nuk është faji i myslimanëve të sinqertë se një person, me një emër mysliman të caktuar bën një krim. Nëse ne na shkon për shtat të bëjmë atashime të tipit; të gjithë myslimanët janë njëlloj, të gjithë katolikët janë njëlloj, nëse unë do paragjykoja katolikët për luftën e kryqëzatave, apo konfliktin mes popullit gjerman dhe popullit hebre, nuk do dalim askush komodë në shoqëri dhe unë besoj se ky nuk është shembulli i duhur për brezat e rinj. Sugjerimi apo këshilla, që i jap vetes dhe të gjithë besimtarëve shqiptarë është që ta njohin më mirë fenë e tyre, ta njohin jo përmes individëve që flasin në emër të fesë, por tek burimet kryesore siç janë Kur’ani apo tradita profetike. Të mos ndikohen nga hapësirat e rrjeteve sociale apo njerëz, që për arsye të ndryshme duan të përdorin këtë fe të paqes për interesa të caktuara. E unë mendoj se dija mund të na shpëtojë nga këto ndikime negative që vijnë nga brenda dhe jashtë vendit.